نقش تغییر علّت در تأویل قصص قرآنی در متون عرفانی

روش عارفان در بیانِ اندیشه­های عرفانی و مفاهیم سیروسلوک بیشتر مبتنی بر نقل حکایت­هایی از گذشتگان است که گهگاه متناسب با موضوع، تغییراتی در اصل آنها ایجاد می­کنند تا معنی مورد نظر خود را با آن بیان کنند. بنابراین در روش شناسی تأویلِ عارفان از داستان­ها، توجّه به نوعِ تغییری که آنها در روایتِ اصلیِ حادثه­ها ایجاد می­کنند، اهمیّت بسزایی دارد. مهم ترین تغییری که آنها در داستان­ها ایجاد می­کنند، «جابه جایی و تغییر علّت اولیّه»­­ای است که باعث ایجاد حادثه و شکل­گیری داستان شده است. این تغییر علّت، خود باعث تغییرات اساسی در دیگر ­اجزا و عناصر داستان و دگرگونی ساختار کلّی آن می­شود و بافت و زمینه­­ای که در داستان به وجود می­آورد کاملاً با بافت و زمینۀ قبلی آن متفاوت می گردد. در این نوشتار، نخست به اهمیّتِ «علّت» و نقش آن در نوع و چگونگی عناصر داستان اشاره می­کنیم، سپس به ذکر چند نمونه از برداشت­های عرفانی عارفان از داستان ها که با تغییر علّت اصلی آنها، تغییرات دیگری نیز در درون روایت به وجود آمده است، می پردازیم.